Javni dug u Bosni i Hercegovini s fokusom na subcentralni nivo Federacije Bosne i Hercegovine

Abstract

Javno zaduživanje subcentralnih nivoa vlasti usko je vezano za unutrašnje uređenje zemlje definisano kroz međuvladine fiskalne odnose, odnosno teoriju fiskalnog federalizma. Uslijed velikog značaja subcentralnih nivoa vlasti u teoriji i praksi fiskalnog federalizma, u ovom radu se po prvi put analizira javni dug subcentralnih nivoa vlasti u Bosni i Hercegovini (BiH) te se empirijski istražuju faktori koji mogu da utiču na javno zaduživanje subcentralnog nivoa u Federaciji Bosne i Hercegovine (FBiH). Uslijed kompleksnosti teme istraživanja, definiše se više ciljeva ovog rada: dati kritički osvrt na dosadašnja relevantna istraživanja sa fokusom na faktore koji utiču na javno zaduživanje subcentralnog nivoa, dati pregled stanja javnog duga u posmatranom periodu (2011. - 2019.) u BiH sa posebnim osvrtom na institucionalno uspostavljene razlike zaduživanja u dva entiteta u BiH, objasniti kompleksnost procedura zaduživanja u FBiH, izvršiti empirijsku analizu faktora javnog zaduživanja subcentralnog nivoa u FBiH, te ponuditi preporuke za donosioce odluka u FBiH o ulozi novih kvantitativnih i kvalitativnih institucionalnih parametara u analizi organizacije javnog zaduživanja subcentralnih nivoa vlasti u FBiH. Primjenom dinamičkog panel-modela (SGMM) razvijena su dva empirijska modela za dva subcentralna nivoa u FBiH (jedinice lokalne samouprave (JLS) i kantoni), te je analiziran uticaj fiskalnih, institucionalnih, ekonomskih i demografskih faktora na subcentralni javni dug u kratkom i dugom roku. Specifičnost istraživanja ogleda se i u mjerenju uticaja posebnog statusa pojedinih kantona i JLS regulisanih specifičnim međuvladinim fiskalnim odnosima u FBiH i zakonskom regulativom javnog zaduživanja u FBiH. Ovakav vid varijabli od posebnog interesa nije prepoznat u literaturi jer one upravo odražavaju specifičnost fiskalnog uređenja unutar FBiH. Rezultati ukazuju nekoliko važnih implikacija na međuvladine fiskalne odnose u FBiH definisane kroz fiskalne i institucionalne varijable u kratkom i dugom roku. Posebne rashodovne potrebe za pojedine JLS i kantone u FBiH, transferi koji se dodjeljuju od drugih nivoa za JLS, kao i transferi koji se iz budžeta Federacije BiH dodjeljuju kantonima, određuju javno zaduživanje subcentralnog nivoa u kratkom roku. Dobijeni rezultati istraživanja ukazuju i na dugoročni efekat varijabli koje definiraju međuvladine fiskalne odnose na javno zaduživanje subcentralnog nivoa u Federaciji BiH, što ujedno predstavlja doprinos u oblasti fiskalnog federalizma. Razlike u faktorima koji determiniraju javni dug dva subcentralna nivoa u FBiH ogledaju se u nalazima koji ukazuju da deficit ima determinirajući uticaj na javni dug na nivou kantona, te da tekući rashodi u ukupnim rashodima imaju takav uticaj na nivou JLS. Nejasna podjela rashodovnih nadležnosti između kantona i JLS u konačnici utiču na javni dug oba subcentralna nivoa u FBiH. Teorijski i praktični rezultati istraživanja ukazuju na potrebu za većom koordinacijom prilikom donošenja zakonske regulative iz različitih oblasti javnih finansija što je od posebne važnosti za donosioce politika i odluka u oblasti javnih finansija u BiH i FBiH. Rast javnog duga na subcentralnom nivou često može biti znak neodgovarajućeg sistema međuvladinih fiskalnih odnosa unutar zemlje koji nije vertikalno i/ili horizontalno harmoniziran. Stoga je zaduživanje, kao četvrti stub fiskalnog federalizma, refleksija prethodna tri stuba (nadležnosti za rashode, nadležnosti za prihode i sistem međuvladinih transfera), što smatramo naučnim i empirijskim doprinosom istraživanja u oblasti međuvladinih fiskalnih odnosa, odnosno teorije fiskalnog federalizma. Više ovlasti u javnom zaduživanju subcentralnim nivoima se može dodjeliti jedino ukoliko rashodovne nadležnosti između subcentralnih nivoa vlasti budu jasno i precizno regulisane, sistem međuvladinih odnosa dosegne nivo kontrolisanih i umanjenih transfernih davanja, te ukoliko se subcentralnim nivoima u određenom omjeru poveća autonomija u regulisanju određenog segmenta poreskih prihoda. Kompleksno uređenje FBiH dodatno zahtjeva da se međuvladinim fiskalnim odnosima aktivno upravlja kako bi se sistem međuvladinih fiskalnih odnosa i javnih finansija u FBiH kontinuirano unaprjeđivao.