Analiza energijske efikasnosti i konvergencije država Zapadnog Balkana prema Evropskoj uniji

Abstract

Proizvodnja i potrošnja energije su ključni faktori u svakoj ekonomiji uz značajan utjecaj na generisanje bruto domaćeg proizvoda, oblikovanje cijena proizvoda i usluga, kao i utjecaja na kvalitet okoliša i ljudsko zdravlje. Poslednjih nekoliko decenija, sa napretkom tehnologije, primjetan je porast svijesti o neophodnosti efikasnog upravljanja energetskim resursima, smanjenju zavisnosti od uvoza energije i racionalnom korištenju iste, i sve to bez negativnih efekata na društvo i ekonomiju. Energijska efikasnost i primjena obnovljivih izvora energije predstavljaju najznačajnije mjere borbe protiv klimatskih promjena i trenutno su središnji fokus mnogih nacionalnih energetskih politika. Energijska efikasnost i konvergencija država Zapadnog Balkana prema Evropskoj uniji, u kontekstu iste, predstavljaju ključne aspekte savremenih energetskih izazova regiona Zapadni Balkan. Ovi procesi nisu samo od vitalnog značaja za ekonomski razvoj i konkurentnost regije, već imaju duboke implikacije na energetsku sigurnost i održivost. Pored toga, proces konvergencije prema standardima EU predstavlja ključni faktor u harmonizaciji ekonomskih, tehničkih i regulatornih okvira, omogućavajući snažniju integraciju ovih zemalja u evropsko tržište. Važno je istaći da, iako su energijska efikasnost i proces konvergencije ključni za ostvarivanje održivog razvoja, malo pažnje je posvećeno analizi determinanti energijske efikasnosti u zemljama Zapadnog Balkana. Do ovog trenutka nije provedeno istraživanje navedenih koncepata za države Zapadnog Balkana, što ga čini prvom studijom takvog tipa. Cilj ovog doktorskog rada je ispitivanje ukupne faktorske energijske efikasnosti (UFEE) u zemljama Zapadnog Balkana i Evropske unije u periodu od 2005. do 2019. godine. Korištena je analiza omeđivanja podataka sa modelom baziranim na rezervama (SBM) i nepoželjnim outputima, pri čemu su rad, kapital i energija korišteni kao faktor inputi u modeliranju i estimaciji poželjnog outputa BDP-a i nepoželjnog CO2. Analiza prozora primijenjena je kako bi se uočila dinamika promjena u energijskoj efikasnosti u istraživanim državama. Rad je obuhvatio tri nivoa analize, prvi je istraživao ukupnu faktorsku energijsku efikasnost, drugi analizirao konvergenciju država Zapadnog Balkana prema Evropskoj uniji u kontekstu energijske efikasnosti, dok treći nivo analize ispituje determinante energijske efikasnosti u specifičnom kontekstu država Zapadnog Balkana ispitujući pri tome utjecaj i značajnost slijedećih faktora: institucionalna efikasnost, nivo tehnološkog razvoja, nivo ekonomskog razvoja, gustinu naseljenosti, cijene i vrste energije.