Forenzično računovodstvo i istrage kao sredstvo u borbi protiv korupcije

Abstract

Korupcija na lokalnom i međunarodnom nivou je dugogodišnji problem i uzrokuje brojne negativne posljedice koje osjeti cjelokupno društvo. Prema izvještajima Transparency International za 2021., Bosna i Hercegovina se ubraja među tri najlošije ocijenjene zemlje u Evropi po stepenu korupcije. Takvi podaci su razočaravajući. Korupcija ograničava rast i razvoj zemlje, smanjuje priliku za zaposlenje, negativne strane korupcije se osjete i u školstvu, zdravstvu, politici, infrastrukturama i u svim drugim poljima. Vremenom je korupcija napredovala te su za otkrivanje sofisticiranih šema korupcije potrebne savremenije metode istraživanja i dokazivanja. Disciplina koja ima ulogu i značaj u otkrivanju i suzbijanju korupcije je forenzično računovodstvo. Forenzično računovodstvo kao disciplina postoji od 1946. godine kada je Maurice E. Peloubet objavio članak pod nazivom “Forenzično računovodstvo“. Istraživanjem discipline, proizašlo je mnogo definicija koje forenzično računovodstvo čine kompleksnom naučnom disciplinom te je kao takvo evoluiralo iz faze svjedočenja na sudu, do faze vještačenja i računovodstvenih istraživanja. Dva važna koncepta forenzičnog računovodstva su pomoć u sudskim sporovima i istražno računovodstvo. Forenzični računovođa treba da ima dovoljno znanja i vještina iz različitih oblasti kako bi bio stručan da provede opsežnu istragu i odgovori na različita pitanja koja se nameću forenzičnom računovodstvu. Da bi neko postao forenzični računovođa neophodno je da posjeduje sposobnosti i kvalitete kao što su istraživačke vještine, analitičke vještine, integritet, profesionalni skepticizam, objektivnost, poznavanje računovodstvenih postupaka, pravnog sistema i procedura, kao i vještu usmenu i pismenu komunikaciju. Svakoj istrazi prevare treba pristupiti sa pretpostavkom da će završiti na sudu te u skladu s tim treba prikupiti dokaze koji će biti validni na sudu. Prilikom prikupljanja dokaza, forenzični računovođa nema ustaljen niz koraka kao ni unificiran način na koji prikuplja dokaze. Proces prikupljanja dokaza zavisi od ulaznih informacija kojima forenzični računovođa raspolaže kao i daljnjim odvijanjem procesa istrage. Da bi dokaz bio prihvatljiv na sudu, potrebno je da sadrži odrednice relevantnosti, materijalnosti i kompetentnosti. Posebna važnost znanja forenzičnih računovođa se ogleda u intervjuisanju osumnjičenih strana. Cilj intervjua je dobiti priznanje osumnjičenog, ali ima i mnogo drugih korisnih efekata, kao što je saznanje o motivima, prikupljanje drugih dokaza, saradnja žrtava i svjedoka i sl. Dokazivanje korupcije predstavlja veliki izazov te je znanje forenzičnog računovođe neophodno kako bi se slučaj pravovremeno dokazao i imao sudski epilog. Ukoliko period istrage traje predugo, to pruža šansu počiniocima krivičnog djela da unište dokaze i djeluju u svoju korist. Stoga je neophodno imati stručan kadar čiji je primarni zadatak istraga, dokazivanje i suzbijanje prevara. Cilj ovog rada je bio istražiti značaj i ulogu forenzičnog računovodstva u suzbijanju slučajeva korupcije, kao i ulogu forenzičnih računovođa u otkrivanju i procesuiranju slučajeva korupcije. Za potrebe istraživanja osmišljen je upitnik, a ciljna skupina su bili studenti, računovođe, revizori, forenzične računovođe, tužioci. Rezultati istraživanja predstavljeni u poglavlju 8 jasno ukazuju na potrebu za uvođenjem certificiranja forenzičnih računovođa i uključivanjem discipline forenzičnog računovodstva u borbi protiv korupcije.